Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική νόσος που δεν κάνει διακρίσεις.

Ένα από τα ενδιαφέροντα θέματα είναι ότι σε μέρη όπου δεν έχει πολύ φως, οι άνθρωποι παρουσιάζουν πιο συχνά κατάθλιψη συγκριτικά με την περιοχή μας. Παραδείγματος χάριν, στη Φιλανδία όπου τα τελευταία 10 με 12 χρόνια πηγαίνω σχεδόν κάθε χρόνο γιατί διδάσκω εκεί σ’ ένα Πανεπιστήμιο, το να έχει αυτοκτονήσει κάποιος σε μια οικογένεια είναι κάτι πάρα πολύ συνηθισμένο. Δεν υπάρχει οικογένεια που να μην έχει κάποιον που να έχει αυτοκτονήσει. Και ο λόγος είναι το σκοτάδι.

Εκεί, για περίπου 6 μήνες το χρόνο είναι νύχτα και το καλοκαίρι έχει φως σχεδόν όλο το εικοσιτετράωρο. Υπάρχουν και κάποιες μέρες το καλοκαίρι που για μια μέρα δεν δύει καθόλου ο ήλιος. Και βέβαια οι άνθρωποι όταν έχει πάρα πολύ φως, το ρίχνουν στο ποτό. Είναι πολύ συνηθισμένο πράγμα να δεις έναν Φιλανδό το καλοκαίρι αυτές τις καλοκαιρινές νύχτες που είναι γεμάτες φως, να περπατάει στο δρόμο γυμνός με τα ρούχα φορτωμένα στον ώμο, γιατί όταν μεθάνε πάρα πολύ, βγάζουν τα ρούχα τους και πέφτουν μέσα σε μια από τις άσπρες λίμνες που υπάρχουν εκεί και που είναι κάπως παγωμένες, συνέρχονται λίγο, βάζουν τα ρούχα στην πλάτη και περπατάνε. Θεωρείται πολύ φυσικό για τους Φιλανδούς και οι άντρες και οι γυναίκες να περπατούν γυμνοί στους δρόμους. Αν το κάνει κάποιος εδώ στην Ελλάδα, φαντάζομαι ότι μπορεί να συλληφθεί για προσβολή δημοσίας αιδούς ή και να οδηγηθεί για ψυχιατρική εξέταση.

Το χειμώνα, όμως, υπάρχουν πάρα πολύ συχνές απόπειρες αυτοκτονίας. Ο μηχανισμός είναι πολύ γνωστός και έχει να κάνει με μια ουσία που λέγεται μελατονίνη, εκκρίνεται από μια περιοχή περίπου στο κέντρο του εγκεφάλου που λέγεται επίφυση ή κωνάριο. Κωνάριο γιατί μοιάζει ακριβώς με τον καρπό του πεύκου, και όταν υπάρχει φως μειώνεται η έκκρισή της. Και όσο πιο λίγη μελατονίνη υπάρχει, τόσο πιο λίγη κατάθλιψη υπάρχει. Όσο πιο λίγο φως υπάρχει, τόσο πιο πολύ εκκρίνεται και γι’ αυτό εφαρμόζεται στις χώρες αυτές η λεγόμενη φωτοθεραπεία. Δηλαδή, παίρνουν λάμπες και δημιουργούν τεχνητά μεσογειακό φως στο οποίο εκτίθενται για τρεις-τέσσερις ώρες την ημέρα και σε μια εβδομάδα, το πολύ δύο, ο ασθενής είναι μια χαρά.

Βέβαια, δεν είναι η μοναδική αιτία κατάθλιψης αυτό, εφόσον παρουσιάζεται κατάθλιψη και στην χώρα μας. Για την κατάθλιψη αυτό που έχω να πω εγώ προσωπικά, που δεν υπάρχει στα βιβλία, είναι ότι, κατά την άποψή μου, η κατάθλιψη οφείλεται πάντοτε σε μια λάθος αξιολόγηση. Είναι ένας κακός υπολογισμός. Κάποιος δηλαδή, κάνει έναν υπολογισμό για το τι του συμβαίνει στη ζωή του και βγάζει το λάθος συμπέρασμα ότι η κατάστασή του είναι απελπιστική, χωρίς βέβαια αυτό να ισχύει.

Το συμπέρασμα, ότι η κατάθλιψη οφείλεται σε ένα λάθος ο υπολογισμό βγαίνει από μια απλή μελέτη. Έχει βρεθεί πάρα πολλές φορές ερευνητικά, ότι όταν κάποιος θέλει να αυτοκτονήσει, αν προσπαθήσεις να τον εμποδίσεις, μπορεί να θυμώσει πάρα πολύ μαζί σου, μπορεί και να σε χτυπήσει. Εάν, όμως, τον εμποδίσεις από το να κάνει την απόπειρα αυτοκτονίας και περάσουν δυο βδομάδες, πάντοτε είναι ευγνώμων που είναι ζωντανός. Δεν υπάρχει περίπτωση δηλαδή κάποιος να γλιτώσει το θάνατο και δυο βδομάδες μετά να μην είναι πολύ ευχαριστημένος που είναι ζωντανός. Άρα, λοιπόν, εκεί έχει κάνει κακό υπολογισμό.

Μου αρέσει και φέρνω το εξής παράδειγμα για να δείξω τη σχέση μεταξύ της έλλειψης ελπίδας και της κατάθλιψης: Ας πούμε ότι κάποιος χρωστάει πολλά λεφτά στη μαφία και του στέλνουν μήνυμα ότι αύριο το πρωί θα πάει ο Σήφης και ο Μανούσος για τους δώσει τα λεφτά και ότι αν δεν τα δώσει θα τον σκοτώσουν. Τώρα, αν ο άνθρωπος αυτός απελπιστεί και πει: «εντάξει, τι να κάνω; Τέλειωσαν τα ψωμιά μου, δεν μπορώ να τα βρω τα χρήματα, άρα θα με σκοτώσουν» φυσικά θα τον πιάσει απελπισία και κατάθλιψη και θα περιμένει το πρωί να ‘ρθουν να τον δολοφονήσουν.

Αν όμως ο άνθρωπος αυτός αρχίζει να ελπίζει και δεν έχει σημασία αν οι ελπίδες του έχουν λογική βάση ή δεν έχουν, σημασία έχει να ελπίζει, μπορεί να αρχίσει να λέει, παραδείγματος χάριν, «εμένα η Παναγία μ’ αγαπάει ή έχω άστρο ή μου είπε η τάδε χαρτορίχτρα ή καφετζού ότι θα πεθάνω 94 χρονών και είμαι μόνο 57 και αποκλείεται να με σκοτώσουν αύριο». Ή μπορεί να σκεφτεί ότι θα τους πει, «ρε παιδιά αν με καθαρίσετε δε θα πάρετε μια, αν με αφήσετε να ζήσω, θα σας τα δίνω λίγα-λίγα. Τώρα, όμως, για να μη χάσετε όμως και το όνομά σας στην πιάτσα, γιατί κι αυτοί έχουν ένα όνομα, θα πούμε όλοι ότι σας τα ‘δωσα τα λεφτά. Εγώ θα διαδώσω ότι κέρδισα το ΛΟΤΤΟ ή δανείστηκα από τράπεζα και σας τα έδωσα τα λεφτά, ώστε να είστε κι εσείς εντάξει να μη χάσετε το κύρος σας και εγώ σας υπόσχομαι ότι θα σας τα δίνω λίγα-λίγα». Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό θα πιάσει, αλλά αυτό τουλάχιστον δημιουργεί κάποιες ελπίδες.

Αυτά τα αναφέρω για να καταλήξω στο ότι, όταν υπάρχει ελπίδα, δεν υπάρχει κατάθλιψη. Και η κατάθλιψη εμφανίζεται όταν παύει να υπάρχει ελπίδα. Κι επειδή εγώ σας είπα κι από την αρχή της διάλεξής μου ότι, προσπαθώ να είμαι όσο μπορώ αισιόδοξος, τουλάχιστον στο βαθμό που είναι δυνατό, θέλω να πιστεύω ότι τις περισσότερες φορές, ακόμα κι εκεί που εκ πρώτης όψεως τα πράγματα φαίνονται πολύ μαύρα, κάτι θα γίνει στο τέλος. Αν το παλέψεις, αν κάνεις υπομονή, αν κερδίσεις χρόνο, κτλ. κάτι θα γίνει. Αποκλείεται να μην γίνει τίποτα. Και πραγματικά δεν ξέρω κανένα άνθρωπο ο οποίος, πραγματικά, προσπάθησε και δεν τα ‘βαλε κάτω και δεν τα κατάφερε. Αυτοί που την πατάνε είναι αυτοί που, κατά κάποιον τρόπο, βγάζουν γρήγορα συμπεράσματα ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα. Είναι αυτοί που ό,τι και να τους συμβεί πιστεύουν ότι δεν γίνεται να τα καταφέρουν. Μα πώς δεν γίνεται; Η πείρα μου, μου λέει ότι τις περισσότερες φορές που πιστεύεις ότι κάτι δε γίνεται, αν το κυνηγήσεις, προσπαθήσεις, επιμένεις στο τέλος πάντα πετυχαίνεις. Όλα γίνονται. Πολύ λίγα πράγματα δε γίνονται. Ίσως μόνο οι νεκροί δεν ανασταίνονται, αυτό είναι αλήθεια, αλλά τα περισσότερα άλλα γίνονται.

1. Αισθάνομαι απελπισμένος
2. Έχω σωματική και ψυχική υπερκόπωση
3. Δεν ευχαριστιέμαι πράγματα που άλλοτε με ευχαριστούσανε
4. Περνάω πένθος για μια μεγάλη απώλεια
5. Έχω κλειστεί στον εαυτό μου
6. Δεν έχω όρεξη για ζωή

Η ψυχοθεραπεία, σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή, βοηθούν για την βελτίωση της εικόνας του εαυτού και για την αναγέννηση της ελπίδας για το παρόν και το μέλλον.